استرس حالتی است که یک موجود زنده در هنگام مواجهه با خطر در خود احساس می‌کند که در مورد کرونا این خطر، ابتلا به بیماری و مواجهه با مشکلات ناشی از آن است.
استرس از چهار جنبه قابل بررسی است که عبارتند از:
۱) اثرات فیزیولوژیک ناشی از استرس؛ همچون تپش قلب، افزایش فشار خون، افزایش میزان تنفس و خشکی دهان
۲) اثرات روانی از جمله اضطراب، بی قراری و پرخاشگری
۳) اثرات شناختی مانند اختلال در توجه، حافظه و یاد گیری و عملکردهایی همچون تصمیم گیری و حل مسئله
۴) اثرات رفتاری همچون مصرف دخانیات، الکل و مواد و انجام رفتارهای نامناسب.
مهمترین علائم جسمی استرس عبارتند از؛ تعریق، تپش قلب، افزایش فشار خون، افزایش میزان تنفس، برافروختگی و قرمزی چشم و مهم ترین علائم روانی آن بی قراری، آشفتگی، دلشوره و گوش به زنگ بودن بیش از حد است.
استرس کم با افزایش توجه و تمرکز، سازنده بوده و باعث بهبود عملکرد می‌گردد. به طور خاص در رابطه با بیماری کرونا این سطح از استرس باعث می‌شود حواس خود را جمع کرده، از حضور در مجامع غیرضروری اجتناب کرده و تا حدامکان در خانه های خود بمانیم، از دست زدن به اشیاء در محیط خارج از منزل و همچنین دست زدن به دهان و بینی و سر و صورت خود اجتناب کرده، دست ها را به طور مرتب با آب و صابون یا مواد ضدعفونی کننده مطمئن شستشو داده و تمیز کنیم و در صورت نیاز از دستکش و ماسک مناسب استفاده کنیم.
همان طور که نداشتن استرس، زیانبار بوده و ما را از خودمراقبتی به دور می سازد، استرس بیش از حد نیز مخرب است. استرس بالا از یک سو کارکردهای طبیعی ذهنی و فیزیکی فرد را تحت تاثیر قرار داده و از سوی دیگر سطح ایمنی او را پایین می آورد و اگر اقدام مناسبی برای مقابله با آن انجام نگیرد، مخصوصا وقتی پای یک بیماری ویروسی با ویژگی های خاص کرونا مطرح است، می تواند انسان را درمانده و ناتوان کرده و مشکلاتی به مراتب فراتر از خود بیماری و ابتلای به آن را ایجاد نماید. ترس و اضطراب از هیجانات منفی ناشی از استرس زیاد است. لذا جهت جلوگیری از این عوارض ناخوشایند چاره ای جز مدیریت استرس نبوده و آموزش مدیریت استرس در سطح عام از موارد کاملا ضروری در مبارزه و مواجهه با با بیماری کرونا است.
مدیریت استرس عبارتست از توانایی افراد در کاهش استرس و سازگاری مناسب در هنگام روبه رو شدن با موقعیت‌های استرس زا. این روش در رابطه با استرس ناشی از کرونا شامل مواردی است همچون افزایش آگاهی نسبت به بیماری کرونا و راه های انتقال آن، افزایش آگاهی نسبت به استرس و ماهیت آن، آموزش تکنیکهای تن آرامی، شناسایی افکار ناکارآمد در رابطه با این بیماری و آمار ابتلا و مرگ و میر ناشی از آن، آموزش تکنیک های بازسازی شناختی، آموزش مهارت حل مسأله و مهارت های ابراز وجود، مدیریت خشم و مدیریت زمان.
جهت آگاهی از بیماری کرونا و ویژگیها و رفتار آن اتکا به نقل قولها و روایتها و اخبار غیر معتبر حاصلی جز استرس بیشتر نخواهد داشت، لذا در این رابطه باید با رویکرد علمی مبتنی بر شواهد مطالبی را پذیرفته و مد نظر قرار داد که توسط منابع علمی داخلی و یا خارجی تهیه و منتشر شده‌اند. با یک جستجوی ساده در اینترنت بجای گردشی طولانی در فضای مجازی که جز استرس و اضطراب نتیجه دیگری ندارد، به سادگی می‌توان پی برد که آیا مطلب خوانده شده از پشتوانه علمی کافی برخوردار بوده و در یک نشریه علمی معتبر منتشر شده یا خیر. اگرچه این بیماری بسیار جدید است اما کوچکترین مطلب علمی در این رابطه بلافاصله در نشریات معتبر منعکس می گردد. همچنین علیرغم تفاوت این ویروس با موارد مشابه پیشین، مطالعه مطالب علمی در رابطه با بیماریهای سارس، مرس و ایبولا که هر یک در دورهای نهچندان دور فراگیر بودهاند میتواند کمک کننده بوده و سطح استرس ناشی از نا آگاهی را کاهش دهد.
توصیه به مطالعه مطالب علمی معتبر طبق همان رویکرد مبتنی بر شواهد که پیشتر ذکر شد در رابطه با استرس و ماهیت آن نیز در کاهش استرس ناشی از این بیماری موثر است.
رویکرد مثبت اندیشی، معنویت گرایی و امید در کنار رعایت کامل اقدامات خودمراقبتی گام موثر دیگری در کاهش اضطراب و استرس ناشی از شیوع این بیماری است.
در رابطه با دنبال کردن اخبار و آمار مربوط به کرونا، جهت پیشگیری از افزایش استرس خود و اطرافیان، دو نکته را باید در نظر داشته باشیم. نخست اینکه آیا آگاهی از آن اخبار، رفتار ما در حوزه خود مراقبتی را تقویت می‌کند یا خیر و تنها به مواردی اهمیت داده و پیگیری کنیم که با شناختی که از خود بدست آورده‌ایم می‌دانیم که خود مراقبتی ما را افزایش میدهد و در غیر این صورت به آنها اهمیتی ندهیم. دقت داشته باشم که برای پیگیری اینگونه اخبار نه چندان خوشآیند در فضای مجازی به منابع محدود که طبق بررسیهای خود، معتبرتر شناخته‌ایم در یک زمان محدود، حداکثر یک ساعت و آن هم ساعت مشخصی از روز و یا حتی هفته‌ای یک بار اکتفا کرده و از جستجو در فضاهای مجازی گوناگون بپرهیزیم تا استرس ما کمتر شود. نکته دوم اینکه بررسی کنیم که آیا می‌توانیم مداخله مثبتی مرتبط با اطلاعات و آگاهی‌های کسب کرده داشته باشیم و براین اساس آنچه را که می‌توانیم کنترل کنیم و چیزی را هم که از کنترل ما خارج است، اگر می‌خواهیم از عوارض ثانویه استرس بدور بمانیم ناگزیز از پذیرفتن آنیم.
تکنیکهای بازسازی شناختی، روشهای نسبتا ساده‌ای هستند که در آنها با استفاده از اندیشه و تفکر منطقی و مثبت، مغز انسان، تفکر منفی را به چالش کشیده و تغییر میدهد. در حال حاضر خودآموزی این تکنیک ها با استفاده از منابع گسترده چاپ شده و اینترنتی و سایر امکانات فضای مجازی کار دشواری نبوده و میتواند در کاهش اضطراب و استرس ناشی از کرونا بسیار موثر باشد. این دسترسی و امکان خودآموزی در شرایط کنونی نسبت به آموزش تکنیکهای تن آرامی از جمله نحوه تنفس عمیق و آرامش‌بخش و موسیقی‌های مناسب، آموزش مهارتهای اساسی زندگی همچون؛ حل مسئله و مهارتهای ابراز وجود، مدیریت خشم و مدیریت زمان بسیار فراهمتر بوده و آموزش هر یک از آنها گام بلندی در کاهش اضطراب و استرس به طور عام و ترس از کرونا به طور خاص است. همچنین نقش شبکه‌های حمایت اجتماعی در کاهش اضطراب و استرس در وضعیت کنونی میتواند بسیار چشمگیر و موثر باشد.
علاوه بر این، جهت دانش آموختگان مرتبط با حوزه رفتار و شناخت و علاقمندان تخصصی، راهکارهای عملی گوناگونی برای آموزش مدیریت استرس در چنین مواردی قابل طرح است که به نظر اینجانب یکی از ساده‌ترین و موثرترین این روشها مدیریت شناختی استرس (مدل مایکل آنتونی) است. این برنامه، روشهای گوناگون ریلاکسیشن، تصویرسازی ذهنی و سایر تکنیکهای کاهش اضطراب را با رویکردهای شناختی-رفتاری رایج همچون بازسازی شناختی، آموزش تکنیکهای مقابلهای، آموزش مهارت ابراز وجود و آموزش مهارت کنترل خشم ترکیب کرده است. برنامه مدیریت استرس به روش شناختی-رفتاری، با در نظر گرفتن مسائلی همچون فقدان کنترل شخصی، خواستهای مقابلهای، انزوای اجتماعی و اضطراب و افسردگی سازماندهی شده، از کارآیی عملی بالایی برخوردار است. این برنامه در ایران نیز در دو جلد کتاب راهنما و کتاب کار مدیریت استرس به شیوه شناختی-رفتاری توسط آقای جواد آل محمد و همکاران ترجمه شده و توسط انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه اصفهان به چاپ رسیده و قابل استفاده جهت علاقمندان است.
نظر شما